Dersler

9. sınıf (Lise 1) Biyoloji dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=joiI6XmROuA

https://www.youtube.com/watch?v=R0rM1wCSm4s

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

9. sınıf(Lise 1) Matematik dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=PvfUp3_-Atg

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

9.sınıf(Lise 1) Kimya dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=ecUJYf3FbmA

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

9. sınıf(Lise 1) Tarih dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=D-Py4tYvf6s

https://www.youtube.com/watch?v=cG0i3zQ7CeE

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

9. sınıf(Lise 1) Coğrafya dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=xc67XocJE-s

https://www.youtube.com/watch?v=ia2NWUHZD0M

https://www.youtube.com/watch?v=hquJrPhQ430

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

9. sınıf(Lise 1) Fizik dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=3RfhIH6sW5U

https://www.youtube.com/watch?v=VKE_7DR8VKY

https://www.youtube.com/watch?v=vvKCYCNfBO4

https://www.youtube.com/watch?v=_Y5WiLUJNX8

https://www.youtube.com/watch?v=ZZpbRg-2nb4

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

9. sınıf(Lise 1) Edebiyat dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır. (Dil ve Anlatım konuları da dahildir.)

https://www.youtube.com/watch?v=E3XPcajx0I0

https://www.youtube.com/watch?v=Fvd0WQBIwn0

https://www.youtube.com/watch?v=HsyHWpBaZPk

https://www.youtube.com/watch?v=7Hq8Gy5aUcg

https://www.youtube.com/watch?v=wkR807awL_k

https://www.youtube.com/watch?v=xeypfa1esNA

https://www.youtube.com/watch?v=RXRhR-hP0Hc

https://www.youtube.com/watch?v=dd0M_9o6YBE

https://www.youtube.com/watch?v=lOdtR_LMelA

https://www.youtube.com/watch?v=wENhARUAKaU

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8. sınıf Türkçe dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=sgEX3f2tmx0

-----------------------------------------------------------------------------------------

8. sınıf Matematik dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=gquwG-zf7j0

-----------------------------------------------------------------------------------------

8. sınıf Fen Bilimleri dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=ds7pjHKkPF4

------------------------------------------------------------------------------------------

8. sınıf İnkılap Tarihi dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=8ACcXcFuDfo

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

7. sınıf Türkçe dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=riPjBNeYEb0

-----------------------------------------------------------------------------------

7. sınıf Matematik dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=4YeBqjuLIas

-----------------------------------------------------------------------------------

7. sınıf Fen Bilimleri dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=9C9WOGtEe-A

-----------------------------------------------------------------------------------

7. sınıf Sosyal Bilgiler dersi genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=CimsiKGCCgE

https://www.youtube.com/watch?v=__Ftm1TDUqE

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6. sınıf Matematik dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=VOtoiEADyIE

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

6. sınıf Fen Bilimleri dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=RXqp6bxlX6s

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

6. sınıf Sosyal Bilgiler dersi 1.dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=cmu4jvsGnwo

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

6. sınıf Türkçe dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=dQsH9uFh65s&t=14s

https://www.youtube.com/watch?v=9ks_J4LeeW8

https://www.youtube.com/watch?v=hSQ9Tdxhu-k

https://www.youtube.com/watch?v=8v2zRDXJOoA

https://www.youtube.com/watch?v=9--zLyj32wQ

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5. sınıf Fen Bilimleri dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=81ttwtXWo3Q

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

5. sınıf Sosyal Bilgiler dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=XNDwaU4LOfY

https://www.youtube.com/watch?v=TnhhCFaLLU8

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

5. sınıf Matematik dersi 1. dönem genel tekrar konu anlatımıdır.

https://www.youtube.com/watch?v=faAvt2NcSIE

https://www.youtube.com/watch?v=dcfsFcYmJA8

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yapılarına Göre Fiiller (Basit, Türemiş ve Birleşik Fiiller)

  1. Basit Fiiller  2. Türemiş Fiiller  3.  Birleşik Fiiller (Kurallı Birleşik Fiiller, Yardımcı Eylemle Kurulan Birleşik Fiiller, Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller)

Yapı bakımından fiiller; basit fiiller, türemiş fiiller ve birleşik fiiller  olmak üzere üç grupta incelenir:

  1. Basit Fiiller

Yapım eki almamış  fiillerdir. Fiil köklerine gelen çekim ekleri, fiillerin anlamını değiştirilmemesi için basit fiiller  çekim eki alabilir . Yapım eki almadıklarından bunlar daima kök durumunda bulunur.

Örnek (ler)

git

-

miş

-

1 inci

-

di

tel kökü

öğrenilen geçmiş zaman kip eki

kişi eki

duyulan geçmiş zaman kip eki

çekim eki

Örnekte “git-” fiilinin öğrenildiği “-miş”, “-ler” ve “-di” eklerinin tüm çekim ekidir. “Git-” fiili hiçbir yapım eki almamıştır. Bu yüzden “git-” fiili  basit fiildir .

»  Sabahları erken  kalkar .
Bu cümlede “kalk-“ fiili “- (a) r” geniş zaman kip ekini değiştirildi. Kip ekleri çekim ekidir. “Kalk-” fiili çekim eki hiçbir ek almadığından  basit fiildir .

»  Her gün kitap  okumalısınız .
Bu cümledeki “oku-” fiili gereklilik kip eki (-malı) ve kişi eki (-sınız) değiştirilmiştir. Hiçbir yapım eki almadığı, sadece çekim eki öğrenmeye "okumalısınız" fiili yapısına göre  basit fiildir .

»  Kış bu yıl erken  gelecekmiş .
Bu cümlede “gel-” fiili gelecek zaman kip eki (-ecek) ve duyulan geçmiş zaman kip eki (-miş) değiştirildi. Yani basit yapılı bir fiildir.

 

  1. Türemiş Fiiller

Bir ya da Birden Fazla  yapım eki Almış  fiillere  türemiş fiil  denir. Türemiş fiiller, aynı zamanda  fiil gövdesi dir.

Türemiş fiiller, iki sekilde oluşur:
1) İsim soylu sözcüklerden türetilmiş fiiller
2) Fiil kök veya gövdelerinden türetilmiş fiiller

 

2.1. İsimden Türemiş Fiiller

İsim veya isim soylu sözcüklere yapım eki getirilerek türetilen fiillerdir.

Örnek (ler)

güzel

-

leş

-

miş

isim kökü

isimden fiil yapan ek

öğrenilen geçmiş zaman kip eki

yapım eki

çekim eki

Örnekte “güzelleşmiş” kökü “güzel” dir. Bu isim “-leş” yapım ekini alarak “güzelleş (mek)” fiilini oluşturmuştur. “-Leş” eki bir isimi fiil haline getirmiştir. “Güzelleşmiş” sözcüğü yapım eki Öğren için  türemiş fiildir .

»  Göz le -, az al -, kan a -, benim se -, su la , sivri l -… üst
kelimelerde altı çizili ekler isimlere gelerek onları fiil yapmıştır. İsimlere gelerek fiil türeten bu ekler, eklendikleriün anlamını değiştirmiştir, bu yüzden bu ekler yapım ekleridir. Fiillerin tamamının isimden fiil yapım eklerini aldıkları için  türemiş fiildir .

 

2.2. Fiilden Türemiş Fiiller

Fiil kök veya gövdelerine yapım eki getirilerek türetilen fiillerdir.

Örnek (ler)

sev

-

o

-

ir

tel kökü

fiilden fiil yapan ek

geniş zaman kip eki

yapım eki

çekim eki

Örneğin örnekte “sevilir” konulu kökü “sev (mek)” fiilidir. Bu fiil “-il” yapım ekini alarak “sevil (mek)” fiilini oluşturmuştur. “-Il” eki “sev-” fiilininin anlamını değiştirerek yeni bir fiil haline getirmiştir. "Sevilir" sözcüğü yapım eki öğren için  türemiş fiildir .

»  Çık ar -, sön dür -, kana t -, sar ıl -, gir -, gör ün -…
üstünde kelimelerde altı çizili ekler fiillere gelerek yeni fiillere dönüştürmüştür. Fiillere gelerek fiil türeten bu ekler, eklendikleri fiilin anlamını değiştirmiştir, bu yüzden bu ekler yapım ekleridir. Fiillerin tamam fiillerin fiil yapım eklerini aldıkları için  türemiş fiildir .

 

  1. Birleşik Fiiller

Yeni bir eylemi gerçekleştirmek üzere,  iki  araya gelmesiyle ortaya çıkan bir araya gelmek üzere  birleşik fiil  denir. Birleşik fiili adı verilen biri veya her ikisi fiil olabilir. Ama en az biri fiil olmalıdır.

Birleşik fiiller üç grupta incelenir:

3.1. Kurallı Birleşik Fiiller

İki fiilin belli kurallara göre birleşmesiyle birleşmiş fiillerdir. Kurallı birleşik fiiller kendi anlamından uzaklaşarak ana fiile “yeterlik, tezlik, yaklaşma, sürerlik” gibi anlamlar katar. Kurallı birleşik fiiller  her zaman birleşik yazılır .

Kurallı birleşik fiiller dörde ayrılır:

3.1.1. Yeterlilik Fiili

Bir fiile “ebil (mek)” yardımcı fiili getirilerek yapılır. Cümleye “gücü yetme” veya “olasılık” anlamı katar. Soru olarak bazı deneylerde “rica” anlamı katar.

Örnek (ler)

»  Öğretmeniyle  konuş abil miş .
cümlesinde “konuşabilmek” sözcüğü yeterlilik birleşik fiili. "Bilmek" fiili normalde "bir şey üzerinde bilgi olmak" anlamı taşımak. Ancak burada bu anlamı yitirerek “konuşmak” gücü yetebilme, yapabilme ”anlamı katılmıştır.
»  Babam iki bavulu aynı anda  taşıyabilir abil iyor . (Gücü yetme)
»  Bu yıl kış geç  gel ebil ir . (İhtimal)
»  Mektubu  okuy abil din  mi? (Gücü yetme, yapabilme)
»  Biraz daha sessiz  ol abil ir  misiniz? (Rika)

 >   Yeterlilik fiilinin olumsuzu iki şekilde yapılır:

Yeterlilik fiili gücü yetmezlik, yapamama anlam taşıyorsa  "ebilmek" Yardımcı fiilinin "bilmek" kısmı atılır, onun yerine "-my, -me" olumsuzluk eki "ama (mak), th (mek)" şeklinde getirilir:
Başar abil IRIM → Başar ama m
abil irim → Aç ama m
Oku yabil ir → Okuy ama z

Yeterlilik fiili gücü yetmezlik, yapamama indirmeksa  :
Yaz abil irim → Yaz amayabil irim
Gel ebil irim → Gel emeyebil irim

 

3.1.2. Tezlik Fiili

Bir fiile “iver (mek)” yardımcı fiili getirilerek yapılır. Cümleye “çabukluk (tezlik), birdenbirelik ve kolaylık” anlamı katar.

Örnek (ler)

"  Penceredeki güvercin PIR diye  uver di .
cümlesinde “uçuvermek” sözcüğü tezlik birleşiktir. “Vermek” fiili normalde “nesneyi başkasına iletmek, ulaştırmak” anlamı taşımak. Ancak burada bu anlamı yitirerek “uçmak” fiiline “birdenbire uçtu” anlamı katılmıştır.
»  Dağ gibi bulaşık yıkayıverdi. (Çabukluk)
»  Öğretmenimiz zor soruyu çözüverdi. (Kolayca)

 >   Tezlik fiilinin olumsuzu iki şekilde yapılır:  “-ma, -me” olumsuzluk eki  ya  yardımcı fiilden sonra  getirilir ya da  ana fiilden sonra  getirilir.
“Ebilmek” yardımcı fiilinin “bilmek” kısmı atılır, onun yerine “-ma, -me” olumsuzluk eki “ama (mak), eme (mek)” şeklinde getirilir:

Karşılayan

1. Ölümsüz

2. Ölümsüz

Alıverdi

Alıver me di

Al ma yıverdi

Ancak iki olumsuz biçim arasında anlam farkı vardır . Birinci ifade "tezlik" anlamı vardır. İkinci ifade ise “önemsememe” anlamı ön plandadır.

 

3.1.3. Sürerlik (Süreklilik) Fiili

Ana fiile “edur (mak)”, “ekal (mak)” ve “egel (mek)” yardımcı fiillerinin getirilmesiyle oluşur. Cümlelere işin, herhangi bir hareketin bitmediği, devam ettiği anlamı katar.

Örnek (ler)

»  Siz resimli kitaplara  bak adur un .
cümlesinde “bakadurmak” sözcüğü sürerlik birleşik fiilidir. “Bakmak” ana fiiline “adurmak” getirilerek “bakadurmak” fiili elde edilmiştir. Fiilde “bakmaya devam edin” anlamı vardır.
»  Koltuğun üzerinde  uyuy akal mış .
»  Bu gelenek nesilden nesile  sür egel miş .

 >   Sürerlik fiilinin olumsuz biçimi  yoktur .

3.1.4. Yaklaşma Fiili

Bir fiile “eyaz (mak)” yardımcı fiili getirilerek yapılır. Fiile “hemen hemen, az kalsın” anlamı katar. Fiilin gerçekleşmesi için anlamı taşıdığı için buna “yaklaşma fiili” adı verilmiştir.

Örnek (ler)

»  Bir genç havuzda  boğul ayaz .
cümlesinde “boğulayazmak” sözcüsü yaklaşma birleşik fiilidir. “Boğulmak” ana fiiline “ayazmak” getirilerek oluşturulmuştur. Fiilde “az kalsın boğuluyordu, boğulmaya çok yaklaştı” anlamı vardır.
»  Kardeşim yolda Yürürken  düş eyaz .

 >   Yaklaşma fiilinin olumsuz biçimi  yoktur .

3.2. Yardımcı Eylemle Yapılan Birleşik Fiiller

İsim soylu sözcüklerden sonra gelen “ etmekolmakkılmakeylemek  ve  buyurmak ” yardımcı eylemlerinin kendisinden önceki isimle birleşmesiyle oluşur.

Örnek (ler)

»  Sevdiğim için bu mesleği  tercih ettim .
»  Sınavdan yüksek puan alınca  mutlu oldu .
"  Adam etrafındakilere sürekli emir satın alıyordu  .
"  Mevla Bize  yardim eylesin .
»  Dili sade sözü  etkili kılmış .

 NOT   Yardımcı eylemle birleşik fiil dümenken ses türemesi veya ses düşmesi olursa yardımcı fiile isme bitişik yazılır.

Örnek (ler)

»  Ayrılığın acısını derinden  hissetti . (his + etmek → hissetmek)
»  Marketi oğluna  devretti . (devir + etmek → devretmek)

 

3.3. Deyimleşmiş (Anlamca Kaynaşmış) Birleşik Fiiller

İki iki yaşında genellikle gerçek anlamından uzaklaşarak kaynaşmasıyla oluşan fiillerdir. Deyimler anlamca kaynaşmış birleşik fiiller içerir.

Örnek (ler)

»  Odunların depoya taşınmadığını görünce  küplere bindi .
cümlesinde “küplere binmek” sözünde “küp” sözcüğü ile “binmek” fiili anlamca kaynaşıp kalıplaşmıştır. Bu sözcükler gerçek anlamından uzaklaşıp mecazlaşarak bir deyim oluşturmuştur. Yani küplere binmek sözü deyimleşmiş (anlamca kaynaşmış) birleşik fiildir.
»  Onun söylediklerine artık  kulak asmıyorum .
»  Masanın üstüne gazetelere  göz gezdirdi .
»  Bunları söylemeye  değişmiyor .

Birleşik Zamanlı Fiiller

  1. Birleşik Zamanlı Fiiller (Hikâye Birleşik Zamanlı Fiil, Rivayet Birleşik Zamanlı Fiil, Şart Birleşik Zamanlı Fiil) 2.Birleşik Zamanlı Fiillerin Cümleye Kattığı Anlamlar

Birleşik zamanlı fiiller, basit zamanlı fiillere ek fiil getirilmesiyle oluşturulur. Konunun ayrıntılarına geçmeden önce basit zamanlı fiil nedir, hatırlayalım:

Basit Zamanlı Fiil (Basit Çekimli Eylem)

Sadece bir kip eki almış fiillere basit zamanlı fiil denir. Basit çekimli fiiller, haber kipi veya dilek kipi eklerinden sadece birini alarak çekimlenir.

Örnek(ler)

» okuyorum
Bu fiil, haber kiplerinden şimdiki zaman kip ekini almıştır, sadece bir tane kip eki aldığı için basit zamanlı fiildir.

» çalışmalısın
Bu fiil, dilek kiplerinden gereklilik kip ekini almıştır, sadece bir tane kip eki aldığı için basit zamanlı fiildir.

 Birleşik Zamanlı Fiil (Birleşik Çekimli Eylem)

Fiilin birden fazla kip eki almasıyla oluşan fiillere birleşik zamanlı fiil denir. Fiilin birleşik zamanlı olması demek iki kip ekinin yan yana gelmesi demektir. Birleşik zamanlı fiillerde ikinci kip eki her zaman ek fiildir.

Örnek(ler)

» okuyordum
Bu fiil hem şimdiki zaman kip ekini hem de görülen geçmiş zaman kip ekini almıştır. İki tane kip eki aldığı için birleşik zamanlı fiildir.

» çalışmalıymışsın
Bu fiil hem gereklilik kip ekini hem de duyulan geçmiş zaman kip ekini almıştır. İki tane kip eki aldığı için birleşik zamanlı fiildir.

 EK BİLGİ  Basit zamanlı fiillere eklenerek onların birleşik zamanlı olmalarını sağlamak ek fiilin temel görevlerinden biridir.

 >  Birleşik zamanlı fiillerin üç çekimi vardır:

  1. Hikaye Hikaye Birleşik Zamanlı Fiiller (idi)
  2. Rivayet Birleşik Zamanlı Fiiller (imiş)
  3. Şart Birleşik Zamanlı Fiiller (ise)

 

1.1. Hikâye Birleşik Zamanlı Fiiller

Basit zamanlı fiillere ek fiilin görülen geçmiş zaman eki “idi” getirilerek yapılır. Hikâye birleşik zamanı, eylemin geçmişte yapıldığını hikâye gibi anlatır.

Örnek(ler)

FİİL

HABER / DİLEK KİPİ

G. GEÇMİŞ ZAMAN EKİ

KİŞİ EKİ

» oku

yor

du

m

n

k

nuz

lar

» Eve geldiğimde halen uyuyordu. (uyuyor idi)
Bu cümlede “uyumak” fiili şimdiki zaman kip ekinden sonra ikinci kip eki olarak bilinen geçmiş zaman kip ekini de aldığı için birleşik çekimli eylemdir ve şimdiki zamanın hikâyesi olarak isimlendirilir.

 

 >  “Sevmek” fiilinin farklı kiplerle hikâye birleşik zamanı çekimi şöyledir:

BİRLEŞİK ZAMANLI FİİL

TÜRÜ

sevdiydim

görülen geçmiş zamanın hikâyesi

sevmiştim

duyulan geçmiş zamanın hikâyesi

seviyordum

şimdiki zamanın hikâyesi

sevecektim

gelecek zamanın hikâyesi

severdim

geniş zamanın hikâyesi

sevmeliydim

gereklilik kipinin hikâyesi

seveydim

istek kipinin hikâyesi

sevseydim

şart kipinin hikâyesi


 NOT  Emir kipinin hikâye birleşik zamanı yoktur.

 

1.2. Rivayet Birleşik Zamanlı Fiiller

Basit zamanlı fiillere ek fiilin duyulan geçmiş zaman eki “imiş” getirilerek yapılır.

Örnek(ler)

FİİL

HABER / DİLEK KİPİ

D. GEÇMİŞ ZAMAN EKİ

KİŞİ EKİ

» oku

yor

muş

um

sun

uz

sunuz

lar

» İsmail Beyler yarın bize gelecekmiş. (gelecek imiş)
Bu cümlede “gelmek” fiili gelecek zaman kip ekinden sonra ikinci kip eki olarak öğrenilen geçmiş zaman kip ekini de aldığı için birleşik çekimli eylemdir ve gelecek zamanın rivayeti olarak isimlendirilir.

 

 >  “Bilmek” fiilinin farklı kiplerle rivayet birleşik zamanı çekimi şöyledir:

BİRLEŞİK ZAMANLI FİİL

TÜRÜ

bilmişmiş

duyulan geçmiş zamanın rivayeti

biliyormuş

şimdiki zamanın rivayeti

bilecekmiş

gelecek zamanın rivayeti

bilirmiş

geniş zamanın rivayeti

bilmeliymiş

gereklilik kipinin rivayeti

bileymiş

istek kipinin rivayeti

bilseymiş

şart kipinin rivayeti


 NOT  Görülen geçmiş zaman kipi ile emir kipinin rivayet birleşik zamanı yoktur.

 

1.3. Şart Birleşik Zamanlı Fiiller

Basit zamanlı fiillere ek fiilin şart kip eki “ise” getirilerek yapılır. Şart birleşik zamanı, eylemin yapılışını, başka bir eylemin yapılışına şart koşar.

Örnek(ler)

FİİL

HABER / DİLEK KİPİ

ŞART KİPİ EKİ

KİŞİ EKİ

» oku

yor

sa

m

n

k

nız

lar

» Bu dönem takdir alırsan sana tablet alacağım. (alır isen)
Bu cümlede “almak” fiili geniş zaman kip ekinden sonra ikinci kip eki olarak şart kip ekini de aldığı için birleşik çekimli eylemdir ve geniş zamanın şartı olarak isimlendirilir.

 

 >  “Yapmak” fiilinin farklı kiplerle şart birleşik zamanı çekimi şöyledir:

BİRLEŞİK ZAMANLI FİİL

TÜRÜ

yapysan

görülen geçmiş zamanın şartı

yapmışsan

duyulan geçmiş zamanın şartı

yapıyorsan

şimdiki zamanın şartı

yapacaksan

gelecek zamanın şartı

yaparsan

geniş zamanın şartı

yapmalıysan

gereklilik kipinin şartı


 NOT  İstek, şart ve emir kipinin şart birleşik zamanı yoktur.

 

  1. Birleşik Zamanlı Fiillerin Cümleye Kattığı Anlamlar

Birleşik zamanlı fiiller, eklendikleri fiile zaman anlamının yanı sıra “küçümseme, terk edilmiş alışkanlık, kesinlik, ihtimal, başkasından duyma, umursamama, gerçekleşmemiş niyet” gibi anlamlar da kazandırır.

2.1. Küçümseme / İnanmama Anlamı

-mış + mış” birleşik yapısı cümleye küçümseme, inanmama, alay, kinaye anlamı katar.

Örnek(ler)

» Sınava çok çalışmışmış.
» Ödevlerini zamanında yapmışmış

 

2.2. Terk Edilmiş Alışkanlık Anlamı

-r + di” birleşik yapısı cümleye terk edilmiş alışkanlık anlamı katar.

Örnek(ler)

» Küçükken birbirimize mektup yazardık.
» Eskiden her gün spor yapardım.

 

2.3. Başkasından Duyma Anlamı

-r + miş-yor + muş” birleşik yapıları cümleye başkasından duyma, başkasından öğrenme anlamı katar.

Örnek(ler)

» Çocuklar bahçede oynuyormuş.
» Bakışları insanı çok etkilermiş.

 

2.4. Gerçekleşmemiş Beklenti Anlamı

-ecek + ti” birleşik yapısı cümleye gerçekleşmemiş beklenti, gerçekleşmemiş niyet anlamı katar.

Örnek(ler)

» Babam doğum günümde bana bisiklet alacaktı.
» Arkadaşım dün bize gelecekti.

 

2.5. Kesinlik Anlamı

-miş + tir” birleşik yapısı bazı durumlarda cümleye kesinlik anlamı katar.

Örnek(ler)

» Kalemleri bırakın, sınav sona ermiştir.
» Medeniyet, yazının bulunmasıyla başlamıştır.

 

2.6. Olasılık / İhtimal Anlamı

-miş + tir” birleşik yapısı bazı durumlarda ise cümleye ihtimal, olasılık anlamı katar.

Örnek(ler)

» Belki Ahmet’i de aramıştır.
» Bu saate kadar çoktan uyumuştur.

 

 

Ek Fiil

  1. İsim Cümlelerinde Ek Fiil (İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapmak) 2.Fiil Cümlelerinde Ek Fiil (Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Yapmak)

İsim ve isim soylu sözcüklerin yüklem görevinde kullanılmasını sağlayan, ayrıca eklendiği çekimli fiilleri, birleşik zamanlı fiil yapan ek biçimindeki yardımcı eyleme ek fiil (ek eylem) denir. Ek fiil mastar olarak anlamı olmayan “-i(mek)” fiilidir. Konuşmada ve yazmada ek fiildeki “-i” genellikle düşer.

 >  Ek fiilin iki görevi vardır:

  1.  İsim ve isim soylu sözcüklere eklenerek onları yüklem yapmak
  2.  Çekimlenmiş (basit zamanlı) fiillere eklenerek onları birleşik zamanlı yapmak
  3. İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapmak (İsim Cümlelerinde Ek Fiil)

İsimler ve isim soylu sözcükler (zamir, sıfat, zarf, edat) ek fiil alarak cümlede yargı bildirir duruma gelirler, yüklem olurlar.

 EK BİLGİ  İsim soylu sözcüklerin ek fiil alarak yüklem oldukları cümlelere isim cümleleri denir.

 >  İsim cümlelerinde ek fiil, dört kiple çekimlenir:

  1. Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman (idi)
  2. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman (imiş)
  3. Geniş Zaman (idir)
  4. Şart Kipi (ise)

1.1. Ek Fiilin Görülen Geçmiş Zamanı

Bahsedilen duruma tanık olma anlamı taşır. İsimlere “idi” getirilerek yapılır, getirildiği sözcüğe göre “-dı / -di / -du / -dü / -tı / -ti / -tu / -tü” şeklinde kullanılabilir.

İSİM SOYLU SÖZCÜK

EK FİİL

KİP EKİ

KİŞİ EKİ

» güzel

i

di

m

n

k

niz

ler

» İlkokulda çalışkan bir öğrenciydim.(öğrenci idim)
Bu cümlede “öğrenci” kelimesi isim soylu bir kelimedir, fiil değildir. Bu sözcük ek fiilin bilinen geçmiş zaman eki olan “idi”yi alarak yüklem olmuştur.

» Dün hava çok soğuktu. (soğuk idi)
Bu cümlede “soğuktu” sözcüğü cümlenin yüklemidir. “soğuk” sözcüğü fiilleri ayırt etmekte kullandığımız “-mek / -mak” eklerinden birini alamaz, dolayısıyla fiil değildir. Unutmayalım ki bir isim veya isim soylu sözcük yüklem olmuşsa mutlaka ek fiil almıştır. Buradaki “-tu” eki, ek fiilin görülen geçmiş zaman eki olan “idi”nin sertleşmiş halidir.

» Dün akşam kapını çalan bizdik. (biz idik)
Bu cümlede “biz” sözcüğü kişi zamiridir, yani isim soylu bir sözcüktür ve ek fiil alarak yüklem olmuştur.

» Son günlerde biraz yorgun gibiydi. (gibi idi)
Bu cümlede “gibi” sözcüğü edattır, yani isim soylu bir sözcüktür ve ek fiil alarak yüklem olmuştur.

» Geçen sene daha çalışkann. (çalışkan idin)
» Bugün sınıfta sadece on öğrenci var. (var idi)

 

1.2. Ek Fiilin Öğrenilen Geçmiş Zamanı

Bahsedileni duyma, öğrenme, sonradan fark etme anlamı taşır. İsimlere “imiş” getirilerek yapılır, getirildiği sözcüğe göre “-mış / -miş / -muş / -müş” şeklinde kullanılabilir.

İSİM SOYLU SÖZCÜK

EK FİİL

KİP EKİ

KİŞİ EKİ

» güzel

i

miş

im

sin

iz

siniz

ler

 

» Eskiden de çok güzelmişsiniz.(güzel imişsiniz)
Bu cümlede “güzel” kelimesi isimdir. Bu sözcük ek fiilin duyulan geçmiş zaman eki olan “imiş”i alarak yüklem olmuştur.

» En çok istediği hediye, cep telefonuymuş. (cep telefonu imiş)
Bu cümlede “cep telefonuymuş” söz öbeği bir isim tamlamasıdır ve ek fiil alarak yüklem olmuştur.

» Bir haftadır yurt dışındaymışsın. (yurt dışında imişsin)
» Bebekken çok yaramazmışım. (yaramaz imişim)
» Bir varmış, bir yokmuş (var imiş , yok imiş)

 

1.3. Ek Fiilin Geniş Zamanı

Bahsedilen durumun her zaman gerçekleştiği anlamı vardır.. İsimlere “idir” getirilerek yapılır,  fakat ek fiilin geniş zamanında “idir” eki genellikle düşer ve kişi ekleri ek fiil eki olarak kullanılır. Bu yüzden ek fiili geniş zaman eklerini  “-im, -sin, idir, -iz, -siniz, -lerdir /-dirler” olarak sayabiliriz.

İSİM SOYLU SÖZCÜK

EK FİİL

KİP EKİ

KİŞİ EKİ

» güzel

i

im (dir)

sin (dir)

dir

iz (dir)

siniz (dir)

dir

ler / ler(dir)

» Buraya çöp dökmek yasaktır.(yasak idir)
Bu cümlede “yasak” kelimesi isimdir. Bu sözcük ek fiilin geniş zaman eki olan “idir”i alarak yüklem olmuştur.

» Demek siz de İstanbullusunuz.
Bu cümlede “İstanbullu” sözcüğü ek fiilin geniş zaman eklerinden “-siniz” ekini alarak yüklem olmuştur.

 NOT  Ek fiilin geniş zaman eki olan “idir” bazen cümlede kullanılmaz, cümleden düşer. Bu durumda yüklem, ek fiille çekimlenmiş kabul edilir.

Örnek(ler)

» O da en az senin kadar çalışkan. (çalışkandır / çalışkan idir)
» Yeni evimiz iki katlı. (iki katlıdır / iki katlı idir)

 

 UYARI  Ek fiilin geniş zaman eki olan “-im” eki, iyelik eki olan “-im” veya 1. tekil şahıs eki olan “-im” ile karıştırılmamalıdır.

Örnek(ler)

» Dünkü maçta yere düşünce dizim kanadı.
Bu cümlede “diz” kelimesine eklenen “-im” eki, eklendiği ismin bir varlığa ait olduğunu bildirir. Bu yüzden iyelik (aitlik) ekidir.

» Vakit epey geç oldu, artık ben de gideyim.
Bu cümlede “-im” eki “gitmek” fiiline eklenmiştir ve fiilin kim tarafından yapıldığını bildirir. Bu yüzden kişi (şahıs) ekidir.

» Yaklaşık on senedir öğretmenim.
Bu cümlede “-im” eki “öğretmen” sözcüğüne eklenmiştir ve bir sime eklenerek onu yüklem yapmıştır. Bu yüzden ek fiildir.

 

1.2. Ek Fiilin Şartı

Ek fiilin şart kipi, ek fiilin diğer kiplerinden farklı olarak eklendiği isim ve isim soylu sözcükleri yüklem yapmaz, cümleye şart (koşul) anlamı katar. İsimlere “ise” getirilerek yapılır, getirildiği sözcüğe göre “-sa / -se” şeklinde kullanılabilir.

İSİM SOYLU SÖZCÜK

EK FİİL

KİP EKİ

KİŞİ EKİ

» güzel

i

se

m

n

k

niz

ler

» Hastaysanız doktora gidiniz.(hasta iseniz)
Bu cümlede “hasta” kelimesi isimdir. Bu sözcük ek fiilin şart eki olan “ise”yi almıştır.

» Hava güzelse yürüyüşe çıkalım. (güzel ise)
» Bakarsan bağ olur, bakmazsan dağ olur. (bakar isen / bakmaz isen)

 NOT  Ek fiilin şart eki, ayrı bir sözcük gibi de yazılabilir.

Örnek(ler)

» Hava soğuk ise dışarıda çok durma.

 

 UYARI  Ek fiilin şart eki olan “ise”, bağlaç olan “ise” ile karıştırılmamalıdır. Ek fiil olan “ise” cümleye koşul (şart) anlamı katar ve olumsuzu yapılabilir; bağlaç olan “ise” cümleye şart anlamı değil karşılaştırma anlamı katar ve olumsuzu yapılamaz.

Örnek(ler)

» Kitabımı getirmişim, defterim ise evde kalmış.
(Kitabımı getirmişim, defterim  ise evde kalmış.)
Bu cümlede “ise”, cümleye karşılaştırma anlamı katmıştır ve olumsuzu yapılamaz. Bu yüzden bağlaçtır.

» Elindekiler ağır ise yardım edebilirim.
(Elindekiler ağır değil ise yardım edebilirim.)
Bu cümlede “ise”, cümleye şart anlamı katmıştır ve olumsuzu yapılabilir. Bu yüzden ek fiildir.

 

Ek Fiilin Olumsuzu

İsim cümlelerinde ek eylemin olumsuzu “değil” edatıyla yapılır. “değil” olumsuzluk edatı isimle ek fiil arasına eklenir.

Örnek(ler)

» Bayramda yollar kapalıymış. (kapalı imiş) → olumlu
Bayramda yollar kapalı değilmiş. (kapalı değil imiş) → olumsuz

» Evimiz çok uzakta değil(dir). (uzakta değil idir)

 

Ek Fiilin Soru Şekli

Ek fiilin soru biçimi de diğer fiillerde olduğu gibi “mi” soru edatıyla yapılır. “mi” soru edatı isimle ek fiil arasına eklenir.

Örnek(ler)

» Bayramda yollar kapalı ymış?
» En sevdiğin mevsim yaz dır?

 

  1. Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Yapmak (Fiil Cümlelerinde Ek Fiil)

Basit zamanlı (sadece bir kip eki almış) fiiller, ek fiil alarak birleşik zamanlı (birden fazla kip eki almış) fiil olurlar. Fiilin birleşik zamanlı olması demek iki kip ekinin yan yana gelmesi demektir. Birleşik zamanlı fiillerde ikinci kip eki her zaman ek fiildir.

 >  Fiil cümlelerinde ek fiil, üç kiple çekimlenir:

  1. Ek Fiilin Hikaye Hikaye Birleşik Zamanı (idi)
  2. Ek Fiilin Rivayet Birleşik Zamanı (imiş)
  3. Ek Fiilin Şart Birleşik Zamanı (ise)

 

Örnek(ler)

» geliyorum
Bu fiil sadece bir kip eki (şimdiki zaman eki) aldığı için basit zamanlı fiildir.

» geliyormuşum (geliyor imişim)
Bu fiil ise iki kip eki (şimdiki zaman eki + öğrenilen geçmiş zaman eki) aldığı için birleşik zamanlı fiildir ve ikinci kip eki ek fiildir.

 

BASİT ZAMANLI FİİL

BİRLEŞİK ZAMANLI FİİL

bakmışsın

bakmıştın

okumalıyız

okumalıyk

görse

görseymiş

sevdi

sevdiyse

kazanacaksınız

kazanacaktınız

 

Fiillerde Anlam Kayması

Fiiller, gerçekleştiği zamana göre haber kipi ekleri; bildirdikleri dilek, istek veya tasarıya göre ise dilek kipi ekleri alırlar.

Bir cümlede fiilin aldığı kip veya zaman ekiyle cümlenin anlamındaki zaman veya kipin farklı olmasına fiilde anlam / zaman kayması denir.

Örnek(ler)

» İstanbul’a gidiyorum.
Bu cümlede fiil, şimdiki zaman kip ekini almıştır ve şu anda İstanbul’a gidilmekte olduğu anlamı vardır.

» Haftaya İstanbul’a gidiyorum.
Bu cümlede ise fiil, şimdiki zaman kip ekini almıştır ancak “haftaya” sözcüğü, İstanbul’a gitme eyleminin henüz yapılmadığı, gelecek zamanda yapılacağı anlamı katmıştır. Fiilin aldığı ekteki zamanla kastettiği zaman farklı olduğu için bu cümlede anlam kayması vardır.

Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması Örnekleri

» Atatürk 19 Mayıs’ta Samsun’a çıkar. (çıkmış)
Bu cümlede fiil, geniş zaman ekini almıştır fakat eylem geçmiş zamanda yapılmıştır.

» Her sabah bir saat koşuyorum. (koşarım)
Bu cümlede fiil, şimdiki zaman ekini almıştır fakat eylem her sabah tekrarlanmaktadır ve geniş zaman anlamı taşımaktadır.

» Masama not bırakan Ahmet olacak. (olmalı)
Bu cümlede fiil, gelecek zaman ekini almıştır; cümle gereklilik anlamı taşımaktadır.

» Tabağındaki yemeği bitireceksin. (bitir)
Bu cümlede fiil, gelecek zaman ekini almıştır; cümle emir anlamı taşımaktadır.

» Hepinize kolay gelsin. (gele)
Bu cümlede fiil, emir kipi ekini almıştır; cümle istek anlamı taşımaktadır.

» Buyurun, kime baknız? (bakıyorsunuz)
Bu cümlede fiil, görülen geçmiş zaman ekini almıştır; cümle şimdiki zaman anlamı taşımaktadır.

» Sınavda başarılı olmak için dersi dikkatli dinleyeceksin. (dinlemelisin)
Bu cümlede fiil, gelecek zaman ekini almıştır; cümle gereklilik anlamı taşımaktadır.

» Yarın sabah yola çıkarım. (çıkacağım)
Bu cümlede fiil, geniş zaman ekini almıştır; cümle gelecek zaman anlamı taşımaktadır.

 

Fiillerin Anlam Özellikleri (İş, Oluş ve Durum Fiilleri)

  1. İş (Kılış) Fiili 2.Durum Fiili 3. Oluş Fiili

İş, oluş, durum ve hareket bildiren sözcüklere fiil (eylem) denir.
Anlamlarına göre fiiller; iş fiilleri, oluş fiilleri ve durum fiilleri olmak üzere üç grupta incelenir:

  1. İş (Kılış) Fiilleri

Öznenin kendi isteği ile gerçekleşen ve öznenin bir nesneyi etkilediği fiillerdir. Bu fiillerde öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne (varlık) vardır.

Bir cümlede özneyi (yani işi yapan kişiyi) bulmak için yükleme “kim, ne?” sorularından birini sorarız. Özneyi bulduktan sonra öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne olup olmadığını bulmak için ise yükleme “ne, neyi, kimi?” sorularından birini sorarız. Eğer fiille sorduğumuz “ne, neyi, kimi?” sorularından birine cevap alabiliyorsak bu fiil, iş (kılış) fiilidir.

Örnek(ler)

» Annem bize kitap okudu.
Yukarıdaki cümlede yükleme “kim okudu?” sorusunu sorarak özneyi (annem) buluyoruz ve yükleme “ne okudu?” sorusunu yönelttiğimizde “kitap” cevabını alıyoruz. Bu cümlede “kitap” sözcüğü nesnedir ve öznenin (annenin) yaptığı işten etkilen varlıktır. Sonuç olarak “okuma” fiili nesne alabildiği için iş (kılış) fiilidir.

» Kardeşim evin camını kırdı. (neyi kırdı? → evin camını (nesne) ⇒ iş fiili)
» anlatmak (neyi anlatmak? → derdini (nesne) | ne anlatmak? → masal (nesne) ⇒ iş fiili)
» bilmek (neyi bilmek? → cevabı (nesne) ⇒ iş fiili)
» görmek, sormak, dikmek, atmak, almak, dinlemek, öğrenmek…

  1. Durum Fiilleri

Öznenin süreklilik gösteren bir durumunu anlatan fiillerdir. Durum fiillerinde öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne (varlık) yoktur. Bu yüzden durum fiillerinde, fiille sorduğumuz “ne, neyi, kimi?” sorularından birine cevap alamayız.

Durum fiilleri insanların bazen kendi isteğiyle bazense kendi iradesi dışında gerçekleştirdiği fiillerdir ve bitmesi için başka bir fiilin başlaması gerekir.

Örnek(ler)

» Dün gece erkenden uyumuşum.
Yukarıdaki cümlede “uyumak” fiili öznenin (ben) uyuma işi sırasındaki sürekliliğini gösterir. Ayrıca uyuma işinin bitmesi için başka bir eylemin (uyanmak) başlaması gerekmektedir. Bu cümlede yükleme “ne uyudu, neyi uyudu, kimi uyudu?” sorusunu yönelttiğimizde hiçbir cevap alamıyoruz. Sonuç olarak “uyumak” fiili nesne alamadığı için durum fiilidir.

» Arkadaşım yan binada oturuyor. (ne, neyi, kimi oturuyor? → cevap yok ⇒ durum fiili)
» gitmek (ne, neyi, kimi gitmek? → cevap yok ⇒ durum fiili)
» ağlamak (ne, neyi, kimi ağlamak? → cevap yok ⇒ durum fiili)
» gülmek, uyanmak, çıkmak, gitmek, yatmak, uzanmak…

  1. Oluş Fiilleri

Öznenin kendi iradesi dışında geçirdiği değişimi bildiren fiillerdir. Oluş fiillerinde daha çok “zaman içerisinde kendiliğinden olma” söz konusudur.

Oluş fiilleri, bir durumdan başka bir duruma geçildiğini veya geçilmekte olduğunu bildirirler.

Örnek(ler)

» Sonbaharda yapraklar sararır.
Bu cümlede “sararmak” fiili, öznenin (yapraklar) zaman içerisindeki değişimini anlatır. Yapraklar yeşilden sarıya dönmüş, bir değişim yaşanmıştır. Bu değişim öznenin iradesi dışında, zaman içerisinde kendiliğinden olmuştur. “sararmak” fiili, öznenin isteği dışında zaman içerisinde gerçekleşen bir değişimi anlattığı için oluş fiilidir.

» Kuzenim, görmeyeli çok büyümüş. (Kendiliğinden oluşan değişim ⇒ oluş fiili)
» yaşlanmak, uzamak, ağarmak, paslanmak, solmak, acıkmak…

 

Örnek Soru

Aşağıdaki altı çizili fiillerden hangisi oluş bildirmektedir?

  1. A) Babam eve bir elektrikçi çağırmış.
    B) Evine yeni bir bilgisayar almış.
    C) Kardeşim bu sabah çok geç uyandı.
    D) Sulamayınca bütün çiçekler solmuş.

Çözüm

Seçenekleri inceleyelim:

  1. A) Annem eve komşumuzu çağırmış. (Zaman içerisinde kendiliğinden oluşan bir değişim bildimiyor → oluş fiili değil | kimi çağırmış? → komşumuzu (nesne) ⇒ iş fiili)
    B) Evine yeni bir bilgisayar almış. (Zaman içerisinde kendiliğinden oluşan bir değişim bildimiyor → oluş fiili değil | ne çağırmış? → bilgisayar (nesne) ⇒ iş fiili)
    C) Kardeşim bu sabah çok geç uyandı. (Zaman içerisinde kendiliğinden oluşan bir değişim bildimiyor → oluş fiili değil | ne, neyi, kimiuyandı? → cevap yok ⇒ durum fiili)
    D) Sulamayınca bütün çiçekler solmuş. (Zaman içerisinde kendiliğinden oluşan bir değişim bildiriyor⇒ oluş fiili)

    Cevap D

 

Fiil Çekimi (Fiillerde Kip, Kişi, Olumsuzluk ve Soru)

  1. Fiillerde Kip (Haber Kipleri, Dilek Kipleri) 2.Fiillerde Kişi 3. Fiillerde Olumsuzluk 4. Fiillerde Soru

Çekimli Fiil Nedir?

Çekimli fiil, belirli bir zaman ya da dileği kişiyle birlikte gösteren fiillere denir. Çekimli fiil, kişi ve kip ekleri yardımıyla çekimlenir. İkinci tekil kişi emir kipi çekimi hariç bütün fiiller çekim eki alır. Fiil çekim ekleri, fiil kök veya gövdelerine eklenerek, fiillerin zamanını, yapılış şeklini ve şahsını (eylemi yapan kişiyi) belirtirler.

  1. Fiillerde Kip

Eylemin gösterdiği kılış, durum veya oluşun zamana bağlı olarak nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini gösteren söyleyiş kalıplarına kip adı ve­rilir.

Türkçede kipler, haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır:

 

1.1. Bildirme (Haber) Kipi Ekleri

Belirli bir zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Haber kipleri, fiilin geçmişte yapıldığını, her zaman yapıldığını, yapılmakta olduğunu veya gelecekte yapılacağını haber verir.
Dilimizde 4 temel zaman vardır, bunlar:

1) Geçmiş zaman
a) Bilinen (görülen / belirli) geçmiş zaman
b) Öğrenilen (duyulan / belirsiz) geçmiş zaman
2) Şimdiki zaman
3) Gelecek zaman
4) Geniş zaman (Tüm zamanları kapsar.)

1.1.1. Geçmiş Zaman Eki (-di, -miş)

Eylemin geçmişte yapıldığını bildiren zamandır. Bilinen (görülen / belirli) geçmiş zaman ve öğrenilen (duyulan / belirsiz) geçmiş zaman olmak üzere ikiye ayrılır.

  1. a) Bilinen (Görülen / Belirli) Geçmiş Zaman Eki (-di / -dı / -du / -dü / -tı / -ti / -tu / -tü)

Görülen, tanık olunan, bilinen veya yapıldığından emin olunan geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.

Örnek(ler)

» Dün tüm ödevlerimi bitirdim. (Bilinen)
» Ellerini güzelce yıka. (Görülen, tanık olunan)
» Ayak sesleri yaklaşıyor, geldiler. (Duyularla kesinleşmiş)
» Cumhuriyet 1923’te kuruldu. (Bilimsel kesinlik)

  1. b) Öğrenilen (Duyulan / Belirsiz) Geçmiş Zaman Eki (-mış / -miş / -muş / -müş)

Görülmeyen, başkasından duyulan veya bittikten sonra fark edilen geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.

Örnek(ler)

» İstanbul’a dün epeyce kar yağmış. (Başkasından öğrenilmiş.)
» Ben görmeyeli epey büyümüşsün. (Sonradan fark edilmiş.)
» Keloğlan bir de bakmış ki… (Masal üslubu. Masal ve fıkra anlatım biçiminde de “başkasından öğrenilme” anlamı vardır.)

1.1.2. Şimdiki Zaman Eki (-yor)

Halen yapılmakta olan, henüz tamamlanmamış bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.

Örnek(ler)

» Bahçede çiçekleri suluyor.
» Bu problemi bir türlü çözemiyorum

 

1.1.3. Gelecek Zaman Eki (-ecek / -acak)

Gelecek zaman içerisinde bir eylemin bildirilmesinde kullanılır.

Örnek(ler)

» Yarın hastaneye gideceğim.
» İşe yarın başlayacaksın.
» Bu toplantıya onu çağırmayacağız.

 

1.1.4. Geniş Zaman Eki (-r / -(a)r / -(e)r / -(ı)r / -(i)r / -(u)r / -(ü)r)

Eylemin geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanların tümüne ait olduğunun, yani her zaman tekrarlandığının bildirilmesinde ve genel yargıları anlatmakta kullanılır.

Örnek(ler)

» Akşamları kitap okurum.
» Her yaz köyümüze gideriz.
» Dünya, Güneş’in etrafında döner.

1.2. Dilek Kipi Ekleri

Bir dileği, bir isteği, tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur.
Dilek kipleri dörde ayrılır, bunlar:

1) Gereklilik kipi
2) Şart kipi
3) İstek kipi
4) Emir kipi

1.2.1. Gereklilik Kipi (-meli / -malı)

Eylemin yapılmasının gerekli veya zorunlu olduğunu ifade eder.

Örnek(ler)

» Ödevlerini zamanında yapmalısın.
» Saha çok çalışmalıyım. 

 >  Gereklilik kipi bazen cümleye ihtimal anlamı katabilir.

Örnek(ler)

» İstanbul’a varmış olmalı. (ihtimal)

 

1.2.2. Koşul (Şart) Kipi (-se / -sa)

Fiil kök veya gövdesine gelerek söz konusu olan işin dileğe ve şarta bağlı olduğunun bildirilmesini sağlar.

Örnek(ler)

» Ödevlerini bitirsen dışarı çıkmana izin verebilirim. (şart)
» Bu akşam sinemaya gitsek. (dilek)

 

1.2.3. İstek Kipi (-e, -a)

Cümleye istek, dilek, temenni anlamı katar. Cümle içerisinde genelde “-elim, -eyim” şeklinde kişi eklerini almış haliyle karşımıza çıkar.

Örnek(ler)

» Eğri oturup, doğru konuşalım.
» Doğum günüme eski arkadaşlarımı da çağırayım.

 

1.2.4. Emir Kipi ( – )

Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildirir. Emir kipinin eki yoktur, kişi ekleriyle çekimlenir. Birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur.

Örnek(ler)

» Biraz acele edin.
» Bu konuyu sessizce dinleyin.
» Kapalı alanlarda sigara içmeyiniz.

  1. Fiillerde Kişi

Fiilde bildirilen iş, oluş ya da durumun kim tarafından yapıldığını belirten eklerdir. Kişi ekleri, cümlede işi yapanı yani özneyi bildirir. Kişi ekleri, fiillerde kip eklerinden sonra gelir.

Örnek(ler)

» Bugün bir saat kitap okudum.
cümlesinde “okumak” fiiline getirilen “-m” eki, fiilin kim tarafından (1. tekil kişi – ben) yapıldığını bildirmektedir.
» Memleketten dün akşam döndük.
» Yerlere çöp almayınız.

Kişi (Şahıs)

Fiil – Kip – Kişi Eki

Kişi (Şahıs)

Fiil – Kip – Kişi eki

1. tekil kişi (ben)

Gel – di – m

1. tekil kişi (ben)

Oku – malı – y – ım

2. tekil kişi (sen)

Gel – di – n

2. tekil kişi (sen)

Oku – malı – sın

3. tekil kişi (o)

Gel – di

3. tekil kişi (o)

Oku – malı

1. çoğul kişi (biz)

Gel – di – k

1. çoğul kişi (biz)

Oku – malı – y – ız

2. çoğul kişi (siz)

Gel – di – niz

2. çoğul kişi (siz)

Oku – malı – sınız

3. çoğul kişi (onlar)

Gel – di – ler

3. çoğul kişi (onlar)

Oku – malı – lar

  1. Fiillerde Olumsuzluk

İşin, oluşun veya hareketin yapıldığını veya yapılabileceğini bildiren fiillere olumlu fiil, işin oluşun veya hareketin yapılmadığını veya yapılamayacağını bildiren fiillere olumsuz fiil denir.

Örnek(ler)

» Kitap okuyacağım. (olumlu)
» Kitap okumayacağım. (olumsuz)

 >  Fiillerin olumsuz biçimleri, kip ve kişi ekinden önce “-me, ma” eki getirilerek yapılır.

OLUMLU

OLUMSUZ

TÜRÜ

gittik

gitmedik

görülen geçmiş zamanın olumsuzu

yanmışız

yanmamışız

duyulan geçmiş zamanın olumsuzu

geleceksin

gelmeyeceksin

gelecek zamanın olumsuzu

duysalar

duymasalar

şart kipinin olumsuzu

sevelim

sevmeyelim

istek kipinin olumsuzu

okumalıyız

okumamalıyız

gereklilik kipinin olumsuzu

bırak

bırakma

emir kipinin olumsuzu

 

 >  Geniş zamanın olumsuzunda diğer kiplerden farklı bir durum vardır. Diğer kiplere olumsuzluk eki (-ma, -me) getirildiğinde zaman eki düşmezken, geniş zamanda zaman eki düşer ve 1. tekil ve 1. çoğul kişi haricindeki kişilerde olumsuzluk eki “-maz, -mez” şeklinde kullanılır.

OLUMLU

OLUMSUZ

geldim

gelmedim

geleceğim

gelmeyeceğim

gelirim

gelmem

gelirsin

gelmezsin

gelir

gelmez

gelirsiniz

gelmezsiniz

geliriz

gelmeyiz

gelirler

gelmezler

 

 >  Şimdiki zaman kipinin olumsuzu yapılırken, “-yor” ekinin etkisiyle, “-me, -ma”olumsuzluk eki daralarak “-mı, -mi, -mu, -mü” olur.

Örnek(ler)

» seviyorum → sevmeyorum → sevmiyorum
» bakıyorum → bakmayorum → bakyorum
» görüyorum → görmeyorum → göryorum

 

  1. Fiillerde Soru

Fiiller, kendinden sonra eklenen “mı, mi, mu, mü” soru ekleriyle soru anlamı kazanır. “mi” soru eki, kendinden önce gelen sözcüklerden ayrı, kendinden sonra gelen eklerle ise bitişik yazılır.

Örnek(ler)

» Oralara da bahar geldi mi?
» Sen dün okula gelmiş miydin?
» Beyefendi, bakar sınız?

 


Site créé gratuitement grâce à OnlineCreation.me